Wrzesień to dla dzieci i młodzieży czas powrotów do szkół, a dla siedmiolatków – pierwsze dni nowego etapu życia. Chcemy zatem przybliżyć historię trzech najstarszych szkół w mieście, bo budynki, w których się znajdują wyróżniają się charakterem spośród typowych „tysiąclatek”.
Najbardziej dynamiczny rozwój Gliwic nastąpił od końca XVIII wieku, kiedy miasto zaczęło rozrastać się z powodu industrializacji, aż do przełomu XIX i XX wieku. W 1905 roku Gliwice liczyły już 61 326 mieszkańców, w tym 10 656 uczniów. Oczywistym stało się, że należy zacząć budować szkoły, zatem włodarze zaciągnęli kredyty na spełnienie potrzeb edukacyjnych mieszkańców. Wkrótce powstało w Gliwicach kilka imponujących obiektów.
Jednym z pierwszych była obecna Szkoła Podstawowa nr 9 przy ul. J. III Sobieskiego 14.
Ten ogromny gmach został zbudowany w 1907 r. w stylistyce “eklektyzmu secesyjnego” – z czerwonej cegły, z detalami z kamienia i cegły licówki w kolorze kremowym. Bryła budynku nawiązuje do stylistyki barokowej, ale elementy dekoracyjne są silnie przetworzone w duchu secesji. Budynek został otoczony ogrodzeniem o ceglanej podmurówce, masywnych ceglanych słupkach i dekoracyjnych żelaznych kratach. Wokół budynku założono ogródek. Szkoła była nowoczesna, mieściła 24 klasy – na każdym piętrze po osiem, gabinet dyrektora, pokój nauczycielski, gabinet pomocy naukowych i salę gimnastyczną z przylegającym do niej boiskiem oraz niewielkim budynkiem z toaletami. W suterynie znajdowała się Szkoła Gospodarstwa Domowego. Działała tu jedna z pierwszych świetlic, w której dzieci miały opiekę, dodatkowe zajęcia oraz posiłek, a opiekun pomagał w rozwiązywaniu zadań domowych. W budynku znalazło także w latach 1907-1923 siedzibę Muzeum Górnośląskie (Oberschlesiches Museum) – po 1945 r. działające pod nazwą Muzeum w Gliwicach, obecnie z siedzibą w Willi Caro. Szkoła działała równolegle i działa nieprzerwanie do dnia dzisiejszego.
Szkoła Podstawowa nr 9 przy ul. J. III Sobieskiego 14, fot. M. Baraniecka
W równie zabytkowym budynku znajduje się Szkoła Podstawowa nr 18 przy ul. S. Okrzei 16.
Budynek powstał w 1903 r. w stylu neogotyckim, typowym dla pruskiego budownictwa użyteczności publicznej końca XIX w. Architektura budynku tworzy całość wraz z otaczającym ją zespołem budynków mieszkalnych. Początkowo działa tu Szkoła Powszechna nr 8, a na piętrze Szkoła Gospodarstwa Domowego dla Dziewcząt. Budynek mieścił 24 sale. W 1910 roku do szkoły uczęszczało już 1329 uczniów, w 24 oddziałach. Warunki nauki były niedogodne, bo klasy liczyły po 50 osób. Niedostatek podręczników sprawił, że dzieci uczyły się metodą pamięciową notując na kredowych tabliczkach. W 1916 roku budynek, usytuowany na uboczu w pobliżu lasu (stąd też nazwa potoczna “Waldschule” – Szkoła Leśna), został przejęty przez armię na potrzeby szpitala wojskowego. Po plebiscytach i zawierusze związanej z przenosinami niemieckich obywateli z polskiej części Śląska, szkoła w 1923 roku została ponownie uruchomiona, lecz tym razem podzielono ją na dwie odrębne części, męską i żeńską. W tym okresie do szkoły uczęszczał młody Horst Bienek – autor Tetralogii Gliwickiej.
Szkoła Podstawowa nr 18 w Gliwicach. Źródło: Festschrift. X. Deutscher Kongres für Volks- und Jugendspiele 1909 zu Gleiwitz. Gleiwitz, vom 2. bis 5. Juli 1909. Zbiory: Śląska Biblioteka Cyfrowa
Okres II wojny światowej budynek przetrwał bez większych zniszczeń, a jego głębokie piwnice służyły mieszkańcom za schron. W styczniu 1945 armia radziecka przejęła obiekt. Do swojej pierwotnej funkcji wrócił w 1946 r. łącząc funkcje szkolne, edukacyjne oraz opiekuńcze ze względu na powojenną biedę. Dziesięć lat później powrócono do wspólnej edukacji chłopców i dziewcząt, a w latach 70. solidnie szkołę doposażono w najnowocześniejsze pomoce naukowe oraz rozbudowano boiska. Obecnie placówka nosi imię Jana Pawła II i należy do największych w Gliwicach.
Szkoła Podstawowa nr 18 przy ul. S. Okrzei 16, fot. L. Weglorz
Ciekawie również przedstawia się historia budynku, w którym od wielu lat mieści się IV Liceum Ogólnokształcące w Gliwicach przy ul. Kozielskiej 1A.
Budynek powstał w 1903 roku z przeznaczeniem na konwikt, czyli internat. Otrzymał on nazwę Konwiktu Św. Józefa i miał zastąpić przebywającym w nim chłopcom dom rodzinny. Powstanie konwiktu związane jest z powstaniem w 1816 r. gimnazjum katolickiego, na bazie sekularyzowanego kilka lat wcześniej klasztoru reformatorów, na sąsiadującej obok działce. Przez kilkadziesiąt lat problemem było zapewnienie opieki niezamożnym oraz mieszkających poza Gliwicami uczniom tego gimnazjum. Sprawę budowy internatu udało się rozpocząć dopiero pod koniec XIX wieku.
Liceum nr 4 w Gliwicach. Źródło: Dolnośląska Biblioteka Cyfrowa
Budynek konwiktu został wzniesiony z cegły, w stylu neogotyckim, udekorowany został ostrołukami i trójkątnymi szczytami podkreślonymi cegłą w ciemniejszym kolorze. Wnętrze zbudowano w stylu neogotyckim. Ówczesne sale były niezwykle nowoczesne, wyposażone w oświetlenie elektryczne i ogrzewanie gazowe. W sypialniach znajdowały się umywalki z ciepłą i zimną wodą. Ciekawostką techniczną była winda mechaniczna służąca do dostarczania potraw. W budynku znajdowała się również kaplica, która dzisiaj pełni rolę auli. W czasie I wojny światowej budynek służył za lazaret. W 1927 miasto odkupiło go i przez kolejne lata mieściło się tam tymczasowo kilka innych gliwickich szkół. Po 1957 r. w budynku rozpoczęła działalność szkoła podstawowa oraz Liceum nr 4, które funkcjonuje do dnia dzisiejszego. Na terenie szkoły znajduje się strzelnica sportowa o osi 50 m do strzelania z kbksu-u, z której korzystają uczniowie ze wszystkich szkół w Gliwicach, prowadzone są też koła i zawody strzeleckie.
Przedstawiliśmy zaledwie trzy spośród najstarszych szkół w Gliwicach, warto jednak przyjrzeć się innym budynkom szkolnym w Gliwicach, bo ich architektura jest różnorodna i stanowi przekrój przez wiele styli – od neogotyckiego, przez eklektyczny, aż po modernistyczny i współczesny.
autor tekstu: Katarzyna Malczyk
bibliografia: Gliwice znane i nieznane II. Zabytki Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego, Gliwice 2010
* Kierunek Gliwice – projekt w którym Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej raz w miesiącu będzie zabierać nas w podróż po Gliwicach. Szykujcie się na sporą dawkę wiedzy i ciekawostek o naszym mieście. Jeżeli temat Was zainteresuje, po więcej (informacji, przewodników) zapraszamy do CIKiTu, którego nowa siedziba mieści się w Centrum Przesiadkowym.