W Gliwicach są miejsca zabytkowe, nieoczywiste, których piękno możemy odkryć przypadkiem podczas zakupów lub delektując się filiżanką czekolady. Takie miejsca to wnętrza dawnych sklepów rzeźniczych, w których zachowała się oryginalna ceramika, licząca ponad sto lat.
CERAMIKA JAKO ELEMENT WYSTROJU WNĘTRZ
Sklepy rzeźnicze w Gliwicach, w których zachowały się zabytkowe okładziny ceramiczne, powstały w pierwszym dwudziestoleciu XX wieku. Użyta tam ceramika utrzymana jest w dużej mierze w stylu secesyjnym z domieszką historyzmu. Niejednokrotnie zdobi całe pomieszczenie – podłogi i ściany aż do sufitu. Glazury stosowane były często we wnętrzach obiektów użyteczności publicznej, ale niewątpliwie w gliwickich sklepach rzeźniczych bogactwo wzorów, motywów i kolorów jest wyjątkowe. Kafle zdobiące i ochraniające ściany sklepów, wykorzystywane były również do zdobienia mieszkań i klatek schodowych. Spotykana w Gliwicach ceramika pochodziła z działających w tym okresie śląskich i europejskich kaflarni. Płytki o podobnych wzorach można zobaczyć m.in. w Zabrzu, Bytomiu, Wrocławiu, Łodzi, Warszawie, Ostrawie i Brnie.
W Gliwicach jest siedem lokali z zachowanymi oryginalnymi, wielobarwnymi, szkliwionymi płytkami ceramicznymi z nadrukiem lub reliefem. Skupimy się na wnętrzach czterech dawnych sklepów rzeźniczych, które – jak podaje Ewa Pokorska, Miejski Konserwator Zabytków – ze względu na wyjątkową wartość historyczną oraz stan zachowania, zostały wpisane do rejestru zabytków ruchomych naszego województwa.
Wnętrze kawiarni przy ul. Krupniczej, fot. A. Grochowska
SPACER ŚLADEM DAWNYCH SKLEPÓW RZEŹNICZYCH
Spacer zaczynamy w Śródmieściu od kamienicy przy al. W. Korfantego 2, gdzie od ponad stu lat funkcjonuje sklep mięsny. Już od progu oszałamia nas bogactwo secesyjnych zdobień, na które składa się ceramika na posadzce i na ścianach, gdzie umieszczono także duże lustro. Na zabytkowych kaflach ściennych widoczne są motywy roślinne, m.in. w postaci kwiatu krokusa, kosaćca, bratka. Dodatkowo przedstawione są motywy w postaci głów zwierząt. Na uwagę zasługują także dwie kompozycje przedstawiające typowe holenderskie pejzaże. Na podłodze zachowała się oryginalna posadzka z motywami geometryczno-kwiatowymi. Następnie udajmy się na gliwicką starówkę. W kamienicy przy ul. Krupniczej 12 na początku XX wieku znajdował się sklep rzeźniczy. Obecnie funkcjonuje tutaj „Czekoladziarnia”, w której można delektować się napojami pochodzącymi z ziaren kakaowca oraz innymi słodkościami. Zachwyt wzbudza secesyjna, ścienna ceramiczna okładzina z roślinnym ornamentem. Na linii wzroku uwagę przyciąga subtelny motyw kwiatu hibiskusa i drobnego, żółtego kwiatu, ułożony w tapetowy wzór. Na podłodze zachowały się również oryginalne szkliwione płytki z motywami geometryczno-roślinnymi.
Kafelki w lokalu przy ul. Krupniczej, fot. A. Grochowska
Dalej trasa spaceru zmierza w kierunku północnym. Przechodzimy przez Rynek oraz wchodzimy na najbardziej reprezentatywny gliwicki trakt – ulicę Zwycięstwa, która już od blisko 150. lat łączy serce miasta z dworcem kolejowym. Pod numerem 38 w secesyjnej kamienicy również znajdował się sklep rzeźniczy. Obecnie mieści się tu kawiarnia „Słodkie życie”, kusząca ciastami i deserami oraz dobrą kawą. Wewnątrz oryginalna secesyjna ceramika z początku XX wieku łączy się ze stylizowanymi, ale współczesnymi elementami w postaci boazerii i luster ściennych. Na zabytkowych kaflach obecne są motywy roślinne w postaci kwiatu maku, zbóż i drzewa. Najbardziej wytrwałym proponujemy zakończenie spaceru w kamienicy przy ul. Częstochowskiej 13. Dawniej znajdował się tu sklep rzeźniczy. Obecnie funkcjonuje tutaj sklep z częściami samochodowymi. Zarówno kamienica jak i ceramika we wnętrzu powstały w okresie późniejszym, bo w latach 20. XX wieku i mają one charakter eklektyczny z elementami historyzmu. Do dzisiaj zachowała się oryginalna okładzina ścian wraz z hakami, lustrami i posadzką. Zastosowano tutaj płytki w stonowanych kolorach z geometrycznymi wzorami. Charakterystycznymi elementami są kompozycje zawierające płaskorzeźby przedstawiające postaci skrzatów, ludzi i zwierząt. W tym lokalu posadzka została ułożona w szachownicę.
Wizyta w dawnych sklepach rzeźniczych zaskakuje i dostarcza wielu wrażeń estetycznych. Warto wybrać się na spacer śladem dawnej ceramiki, aby dostrzec kunszt secesyjnej stylistyki i niezwykłą dbałość o detale w – wydawałoby się – pospolitych wnętrzach.
autor tekstu: Magdalena Baraniecka, Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej
Bibliografia: Ewa Pokorska, Piękno użyteczne. Okładziny ceramiczne sklepów rzeźniczych z początku XX wieku w województwie śląskim, Katowice 2011
Ad vocem
Bardzo nas cieszy zainteresowanie mieszkańców Gliwic dziedzictwem historycznym i kulturowym miasta. W sierpniowym numerze Biuletynu Centrum Kultury Victoria w Gliwicach ukazał się powyższy artykuł dotyczący zabytkowych kafli w dawnych sklepach rzeźniczych. W Gliwicach jest siedem zachowanych wnętrz z ceramicznymi okładzinami, w których funkcjonowały dawniej sklepy rzeźnicze. W artkule opisane zostały cztery miejsca z zabytkową glazurą, które zostały wpisane do rejestru zabytków ruchomych naszego województwa.
Bardzo dziękujemy Panu Arkadiuszowi za zwrócenie uwagi na wnętrza innego, dawnego sklepu rzeźniczego mieszczącego się w kamienicy z 1908 roku przy ul. Bytomskiej 18 i przesłanie pięknych zdjęć (autor fotografi Łukasz Niemiec). Przez wiele lat secesyjne, szkliwione płytki zdobione ornamentem roślinnym i charakteryzujące się ciepłymi, jasnymi kolorami: miodowym, beżowym, kremowym i brązowym, były w tym miejscu niewidoczne. Odsłonięte zostały dopiero jesienią 2022 r. w związku z otwarciem zakładu fryzjerskiego i zmianą aranżacji lokalu. Wraz z Panem Arkadiuszem serdecznie zachęcamy mieszkańców i turystów do ujęcia tego miejsca na trasie spaceru śladem ceramiki dawnych gliwickich sklepów rzeźniczych.
Dwa pozostałe wnętrza po dawnych sklepach rzeźniczych, w których zachowała się oryginalną glazura, datowana na początek XX wieku, zlokalizowane są w centrum miasta. Znajdują się one w kamienicy przy ul. Błogosławionego Czesława 4 oraz w kamienicy przy ul. Zabrskiej 3.
Magdalena Baraniecka
CIKiT
fot. Łukasz Niemiec
* Kierunek Gliwice – projekt w którym Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej raz w miesiącu będzie zabierać nas w podróż po Gliwicach. Szykujcie się na sporą dawkę wiedzy i ciekawostek o naszym mieście. Jeżeli temat Was zainteresuje, po więcej (informacji, przewodników) zapraszamy do CIKiTu, którego nowa siedziba mieści się w Centrum Przesiadkowym.