Dom Tekstylny Weichmanna, zaprojektowany przez Ericha Mendelsohna, nazywany jest ikoną modernizmu. Budynek mieszczący się przy ul. Zwycięstwa fascynuje ludzi gliwickiego świata nauki, kultury i mediów, którzy swoimi działaniami przyczynili się do rozsławienia tego ważnego budynku i postaci architekta.
Historia ikony modernizmu
22 stycznia 1922 przy dzisiejszej ulicy Zwycięstwa 37, został oddany do użytku modernistyczny dom towarowy, zwany Domem Tekstylnym Weichmanna (Seidenhaus Weichmann). Geometryczna, horyzontalna bryła trójpiętrowego budynku, zwieńczona płaskim dachem, została zaprojektowana przez wybitnego architekta Ericha Mendelsohna w stylu funkcjonalistycznym. Budynek powstał na planie nieregularnym, zbliżonym do prostokąta. Został zbudowany z żelbetu, stali i cegieł. Wyraźnie widoczny jest podział na część handlową, obejmującą parter i piętro oraz cześć prywatną na dwóch ostatnich kondygnacjach, gdzie mieściło się m.in. mieszkanie. Nazwa domu handlowego pochodzi od nazwiska właściciela i sprzedawanego tam asortymentu – wysokogatunkowych materiałów tekstylnych. Budynek powstał na zamówienie lokalnego przedsiębiorcy Erwina Weichmanna, który prawdopodobnie chciał, by jego nowocześnie prowadzonej działalności handlowej towarzyszyła nowoczesna architektura domu towarowego. Dom Tekstylny Weichmanna szybko stał się awangardą architektury modernistycznej w Europie. Był to jeden z pierwszych obiektów handlowych, zbudowanych w tym stylu. Dopiero kilka lat później inne tego typu budynki powstały we Wrocławiu, Norymberdze, Stuttgarcie i Berlinie.
Intuicyjny projekt zawsze był równoważony przez drugi biegun — racjonalny. Z pewnością podstawowym elementem architektury jest funkcja, lecz funkcja bez wrażliwości pozostaje jedynie konstrukcją. Jeśli krew racjonalistów nie zamarznie, a sama wyobraźnia posunie się o krok dalej w kierunku ratio, to mogą się zjednoczyć. W przeciwnym razie oba nurty ulegną zniszczeniu — funkcjonalista śmiertelnie zamarznie, a ekspresjonista spłonie żarem własnego ognia. Zatem funkcja plus dynamika to wyzwanie!” ~ Erich Mendelsohn
Jak ustalił dr Ryszard Nakonieczny, już rok po powstaniu obiektu pokazano go na wystawie Bauhausu w Weimarze, a w roku 1926 w warszawskiej Zachęcie na wystawie architektury nowoczesnej. Zaprezentowały go czasopisma o sztuce i architekturze w Paryżu i Moskwie. Dom Tekstylny znalazł się też na okładce wydawnictwa promującego ważniejsze dokonania cywilizacyjne nowoczesnych Gliwic (1924). W XXI ranga obiektu nie zmalała – Seidenhaus Weichmann z Gliwic znalazł się na wystawie dedykowanej europejskiemu ekspresjonizmowi w National Gallery of Ireland w Dublinie (2004).
Jeden z czterech – spacerujmy
W sumie przy ówczesnej Wilhelmstrasse – obecnej ulicy Zwycięstwa – do dziś stoją cztery budynki, które pełniły funkcję domów towarowych. Gmachy powstały przy najbardziej reprezentacyjnej arterii i szybko stały się symbolem nowoczesnego miasta. Na ich przykładzie można prześledzić ewolucje estetyczną i ideową organizowania handlu na masową skalę w XX wieku. Gliwickim domom towarowym poświęcony był spacer tematyczny, cieszący się dużym zainteresowaniem uczestników, zorganizowany przez Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej w ubiegłym roku. Podczas letnich miesięcy zachęcamy do indywidualnych przechadzek śladem dawnych obiektów handlowych.
Gliwicka ikona modernizmu była inspiracją do powstania wielu publikacji, spacerów, wystaw, filmów, projektów klocków i gier komputerowych. W wiele inicjatyw obfitował miniony rok – stulecie powstania Domu Tekstylnego. Warto przypomnieć działania Wojciecha Zielińskiego, artysty i pedagoga, który zaangażował młodzież szkolną. Efektem był projekt „A sklej se” i m.in. wystawa fotograficzna prezentowana w Kinie Amok. Ukazała się także publikacja poświęcona Domowi Tekstylnemu Weichmanna oraz innym realizacjom, nad którą pracował Wojciech Zieliński z uczniami z Zespołu Szkół Budowlano-Ceramicznych w Gliwicach.
Karolina Ficoń w publikacji wydanej z okazji stulecia Domu Tekstylnego pisze:
„Właśnie w duchu funkcjonalizmu, Mendelsohn zaprojektował dla każdej kondygnacji inne okna, zgodnie z jej przeinaczeniem. Parter to rozległe witryny, pierwsze piętro ma horyzontalne, podłużne okna, natomiast na trzeciej kondygnacji pojawiają się charakterystyczne okna, w których górne skrzydło jest wysunięte przed lico dolnego. Wnętrza parteru i pierwszego piętra, pierwotnie pełniące funkcje pomieszczeń sklepowych, podzielone zostały rytmicznie rozstawionymi, prosto opracowanymi filarami wspierającymi stropy oraz wydzielonymi w tylnej części biurami i klatką schodową. Ostatnie piętro ma małe okienka – tam znajdowały się mieszkania pracowników. Elewacje od strony ulicy Zwycięstwa i Alei Przyjaźni mają charakter równorzędny, zaakcentowany umieszczonym w cofniętym narożu wejściem głównym do sklepu. Obie artykułowane są mocno.”
Publikacja dostępna jest na stronie internetowej Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki na www.niaiu.pl pod hasłem Dom Tekstylny.
Spacer proponujemy rozpocząć od naszej modernistycznej perły – Domu Tekstylnego Weichmanna (ul. Zwycięstwa 37). Poruszając się w stronę rynku głównym traktem miejskim, zatrzymajmy się przy Domu Handlowym Ikar, dawniej DeFaKa (ul. Zwycięstwa 23). Był to największy przedwojenny dom towarowy w Gliwicach, zaprojektowany został przez Justusa Fieglera w 1929 r. Z tym obiektem związana jest tzw. Petycja Bernheima (1933 r). Kolejnym punktem jest Dom Handlowy Braci Artura i Georga Barasch (ul. Zwycięstwa 10) – to najstarszy dom towarowy w mieście, istniał już na początku XX wieku, jako jedyny nie został wybudowany w modernistycznym stylu. Ostatnią budowlą jest Dom Towarowy Fedora Karpego (ul. Zwycięstwa 2). W 1928 roku Richard Koban zakończył przebudowę całego gmachu, który stał się rozpoznawalną wizytówką domu towarowego. Spacer kończymy na rynku w Gliwicach.
autor tekstu: Magdalena Baraniecka, Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej
* Kierunek Gliwice – projekt w którym Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej raz w miesiącu będzie zabierać nas w podróż po Gliwicach. Szykujcie się na sporą dawkę wiedzy i ciekawostek o naszym mieście. Jeżeli temat Was zainteresuje, po więcej (informacji, zdjęć, przewodników) zapraszamy do CIKiTu, którego nowa siedziba mieści się w Centrum Przesiadkowym.