Jesień w Gliwicach bywa bardzo piękna. Szczególną barwę przybierają wtedy lipy z ulicy Mickiewicza oraz inne drzewa rosnące tuż obok w Parku Grunwaldzkim i na sąsiednich ulicach. Domy, które mieszczą się w rejonie tych ulic, powstały w latach 20. XX wieku jako osiedle ogrodowe dla Gemeinnützige Aktiengesellschaft für Angestellten-Heimstätten (GAGFAH), czyli niekomercyjnego towarzystwa budowalnego i przeznaczone były dla nauczycieli i urzędników.
Osiedle wybudowała firma budowlana Richarda Kobana – budowniczego, który na swoim koncie oprócz osiedli mieszkaniowych miał realizację m.in. domu Tekstylnego Weichmanna oraz obiektów sakralnych, jak kościół pw. Św. Antoniego, kościół p.w. Chrystusa Króla w Gliwicach. Autorami projektu osiedla GAGFAH byli Karl Schabik – naczelny architekt miasta w latach 1919-1945, ściśle z nim współpracujący Hans Sattler – główny budowniczy miejski oraz Richard Riedel – inspektor ogrodów miejskich i dyrektor zieleni miejskiej.
Karl Schabik był architektem, który śledził najnowsze kierunki w dziedzinie rozwoju miast, dlatego też projektując nowe osiedle mieszkaniowe chciał nawiązać do idei „miasta-ogrodu”. Koncepcja ta pojawiła się w Anglii w 1898r. a jej twórcą był Ebenezer Howard. Zamierzeniem tej idei było tworzenie miasta lub osiedla charakteryzującego się niską, luźną zabudową oraz sporym udziałem terenów zielonych w projektowanej przestrzeni. Tak też było w przypadku Gliwic. Karl Schabik dążył do rozluźnienia przestrzeni miejskiej i wydzielenia poza centrum funkcjonalnych stref miasta. Tworzyły ją niskie, dwukondygnacyjne domy wolnostojące, bliźniacze lub szeregowe postawione na działkach z ogrodem. Sześcienne bryły budynków o prostej formie były zwieńczone wysokim dwuspadowym dachem i ozdobione zmodernizowanym, klasycznym lub ekspresjonistycznym detalem.
Kluczowym celem w rozwiązaniach urbanistycznych tamtego okresu było maksymalne obniżenie kosztów eksploatacji domów, dlatego grupowano budynki w zespołach. Stosowano zabudowę szeregową lub bliźniaczą ze względu na mniejsze straty ciepła, preferowano układ ulic północ – południe, czy sadzono drzewa w grupach w celu stworzenia naturalnej ochrony przed wiatrem. Te wszystkie działania były widoczne podczas tworzenia osiedla GAGFAH pomiędzy dzisiejszymi ulicami Daszyńskiego i Mickiewicza. Zarówno w tamtym czasie jak i obecnie jest ono jednym z najpiękniejszych w mieście, z charakterystycznymi osiami widokowymi, urokliwym układem uliczek oraz urzekającą aleją drzew. Było to pierwsze osiedle mieszkaniowe w Gliwicach, które w pełni zrealizowało założenia Schabika.
Aleja drzew stanowiła główny element całego układu zieleni osiedla. Wzdłuż dzisiejszej ulicy Mickiewicza (dawniej Gustav Freytag Allee) nasadzono liniowo, w czterech rzędach, lipy drobnolistne. Ich kontynuacją po stronie zachodniej są trzyrzędowe nasadzenia lip wzdłuż dzisiejszych ulic Sowińskiego i Kozłowskiej. Po stronie wschodniej dopełnienie układu stanowi dwurzędowa aleja klonów pospolitych ciągnąca się wzdłuż dzisiejszej ulicy Sobieskiego oraz szpaler dębów wzdłuż granicy Placu Grunwaldzkiego. Na zbiegu ulic Mickiewicza, Sowińskiego, Kozłowskiej i Daszyńskiego dawniej znajdował się okrągły zieleniec, z centralnie zasadzonym drzewem, stanowiący symboliczne centrum kompozycji. Dzięki takiemu umiejscowieniu zieleni, osiedle tworzyło bardzo atrakcyjne i komfortowe miejsce zamieszkania.
W lipcu 2020 roku dzięki działaniom społeczników Zespół projektowanej zieleni – alejowej i szpalerowej, wzdłuż ulic: Mickiewicza, Sowińskiego, Kozłowskiej, Sobieskiego i Zawiszy Czarnego oraz na skwerze Kežmarok i pl. Grunwaldzkim wpisany został do wojewódzkiego rejestru zabytków. Natomiast w 2022 roku na Placu Grunwaldzkim w ramach budżetu obywatelskiego postawiono tablicę informacyjną, która opisuje historię malowniczego osiedla. Warto odbyć jesienny spacer w tej dzielnicy, który niewątpliwe dostarczy niezapomnianych wrażeń estetycznych.
Autorka tekstu: Anna Grochowska, Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej
Bibliografia:
Justyna Wojtas, Zespoły mieszkaniowe miast Górnego Śląska z lat 1921-1945 wobec współczesnych wymagań użytkowych, www.docplayer.pl, [dostęp 2023-09-16].
Adam Bednarski, Zarys modernistycznej architektury Gliwic (1919-1939). Działalność architektoniczno-budowlana Karla Schabika, Gliwice 2009
fot. M. Baranowski
* Kierunek Gliwice – projekt w którym Centrum Informacji Kulturalnej i Turystycznej raz w miesiącu będzie zabierać nas w podróż po Gliwicach. Szykujcie się na sporą dawkę wiedzy i ciekawostek o naszym mieście. Jeżeli temat Was zainteresuje, po więcej (informacji, przewodników) zapraszamy do CIKiTu, którego nowa siedziba mieści się w Centrum Przesiadkowym.